احزاب سیاسی عمده‌ی کرد در ایران، عراق، سوریه و ترکیه

یادداشت مترجم

مقاله‌ای که ترجمه‌ی آن ارائه می‌شود، نوشته‌ی روزنامه‌نگار کرد ساکن اسراییل «رودی هویان» است. این مقاله اگرچه هیچ‌گونه تحلیلی را از مناقشات اخیر در خاورمیانه که احزاب سیاسی کرد یک پای ثابت آن بوده‌اند، را در بر‌نمی‌گیرد، ولی به‌خاطر ارائه‌ی تصویری از سازماندهی منطقه‌ای و جهانی گروه‌های کرد، بی‌نهایت مهّم و قابل توجه است.

عمده تحلیل‌هایی که تاکنون از ستیزه‌های کردی ارائه شده محدود به تحوّلات داخلی یکی از کشورهای کردنشین منطقه است. این تحلیل‌ها عموماً با یک نگرش خطی، جنبش کرد را از گذشته تاکنون مورد تحلیل قرار داده و از تحوّلات عمده‌ای که در ایدئولوژی احزاب کرد و برداشت نخبگان کرد از هویت کردی رخ داده، غافل می‌مانند. حال آن‌که پایان جنگ سرد و تحوّلات مربوط به جهانی شدن، گسترش رسانه‌ها و به‌خصوص رسانه‌های اجتماعی، فعال شدن نهادهای بین‌المللی در سیاست داخلی کشورها، تضعیف دولت- ملت‌ها، موجب ظهور هویت یکپارچه و فراملّی کردی گردیده است. این تحوّل در برداشت کردها از هویتشان، موجب گردیده تا نخبگان و گروه‌های کرد، حوزه‌ی سیاست‌ورزی خود را تغییر داده و با نگرش فراملّی عرصه‌ی سیاست‌ورزی خود را به منطقه گسترش دهند.

در این راستا، گروه‌های کرد دست به ایجاد نهادهای فراملّی بر مبنای هویت قومی خود زده‌اند. نهادهایی که به‌سان چتری همه‌ی گروه‌های کرد را برمبنای مخرج مشترک هویت کردی گردهم آورده‌اند. آن‌چه که بستر مناسب برای چنین همکاری بین گروه‌های کرد را فراهم ساخت، بروز این نگرش در میان نخبگان کرد بود که، ایدئولوژی معطوف به ماهیت دولت است و در مرحله‌ای که هنوز کردها نتوانسته‌اند دولت ملّی خود را تشکیل دهند، مبارزه‌ی ایدئولوژیک محلّی از اعراب ندارد. نخبگان کرد جنبش خود را در دو مرحله دوره‌بندی کرده‌اند: مرحله‌ی اوّل جنبش ملّی و مرحله‌ی دوّم مبارزه‌ی ایدئولوژیک. در مرحله‌ی اوّل، هدف اتحاد همه‌ی گروه‌های کرد برای تحقّق دولت ملّی کرد می‌باشد. در مرحله‌ی دوّم در خصوص ماهیت این دولت، مبارزات سیاسی شکل خواهد گرفت.

براساس این دوره‌بندی، نهادهای فراملّی کرد توانستند، بر مبنای مخرج مشترک هویت کردی (کردایتی) همکاری گروه‌های کرد را ممکن سازند و به‌ نزاع‌های عمیق بین آن‌ها پایان دهند. چنین ساختاری راه را برای ارائه‌ی برداشتی ایدئولوژیک گشوده، که بتواند مطالبات یکپارچه‌ی کردها در خصوص هویت فراملّی خود را تأمین نماید، به‌طوری‌که اگر در گذشته گروه‌های کرد مطالبات خود را برمبنای حق تعیین سرنوشت، که از گفتمان چپ به‌عاریت گرفته بودند، مفهوم‌سازی می‌کردند، امروزه مطالباتشان را بر مبنای ملّی‌گرایی الحاق‌گرایانه استوار ساخته‌اند. این گذار از گفتمان سوسیالیستی-ملّی‌گرایانه به پان‌کردیسم که در زبان کردی، «کردایتی» خوانده می‌شود، نشان از تحول عمده در جنبش کرد داد که کمتر مورد توجه قرار گرفته است. مقاله‌ی حاضر اگرچه چنین تحلیلی را ارائه نمی‌دهد، ولی با معرفی این ساختار می‌تواند، ما را در فهم بهتر چگونگی ظهور پان‌کردیسم یاری کند.  

دوّمین نکته‌ی مهم در این مقاله رقابت و ائتلاف‎‌های درون این جنبش است. در واقع، از گذشته تاکنون دو دیدگاه رقیب در جنبش کرد فعال هستند. با این‌که تحوّلات عمده‌ای در جنبش کرد رخ داده، ولی این رقابت‌ها به همراه تحوّلات درونی و گفتمانی جنبش کرد، گستره وسیع‌تری یافته و هر یک از این رقبا دست به تشکیل گروه‌ها و نهادهای وابسته به خود در نواحی کردنشین منطقه زده‌اند. در‌واقع، در جنبش کرد، دو پروژه‌‌ پان‌کردیستی را می‌توان از هم متمایز ساخت: پروژه ملّی‌گرایانه حزب دموکرات کردستان عراق به‌رهبری بارزانی‌ها و دیگری پروژه ملّی‌گرایانه-‌مارکسیستی پ.ک.ک. به‌نظر می‌آید، با شکست بارزانی‌ها در اعلان استقلال شمال عراق پ.ک.ک، دست بالا را در جنبش کرد گرفته و ایالات متحده نیز تمایل دارد با این حزب و گروه‌های اقماری آن همکاری نماید.

البته لازم به ذکر است که نویسنده، این متن را براساس این فرضیه که موجودیت غیرقابل‌تجزیه کردستان (شامل مناطق کردنشین ایران، عراق، ترکیه و سوریه) پیش از ظهور ملّت-‌دولت‌های منطقه وجود داشته و با شکل‌گیری این‌ دول، «کردستان دچار تجزیه شده است»، به‌رشته تحریر درآورده است. خروجی این فرضیه‌ی آناکرونیستیک [زمان‌پریشانه] این نتیجه‌گیری اشتباه است که، ظهور مساله‌ی کرد ملازم با ظهور دولت‌های منطقه و استعمار خلق کرد، به‌وسیله‌ی آن‌ها می‌باشد. بدیهی است که تعریف هویت یگانه‌ی کردستانی، مبارزه‌ی همه کردها برای رهایی از این استعمار را تجویز می‌کند، تحلیلی که گفتمان اصلی مبارزه‌ی مرحله‌ی اوّل (دولت‌سازی کردی) را شکل می‌دهد.

خروجی این تحلیل، تشکیل احزاب و شاخه‌هایی نظامی است که از اتحاد کردهای تابع کشورهای منطقه شکل گرفته است. من در طی مقاله‌ای، از این ساختار نظامی به‌نام «لژیون کردی» نام برده‌ام. خصوصاً از این جهت که این لژیون برای سرویس‌دهی به قدرت‌های فرامنطقه ای برای مداخله در کشورهای منطقه تشکیل و تجهیز شده‌اند. کشته شدن یکی از فرماندهان ارشد پژاک در سوریه در جریان حمله ‌هوایی ترکیه گواهی بر این مدّعاست. هزاران کرد ایرانی در صفوف ی.پ.گ در حال ستیز هستند. ویژگی این نیروها سیالیت آنهاست، به‌طوری‌که در هر منطقه‌ای که آشوبی ایجاد و فضای مناسب برای ساماندهی یک شورش مهیاء می‌شود، این نیروها از مناطق خاکستری، این اصطلاح تحت عنوان «آلاقارانلیق بولگه لر/ مناطق نیمه‌تاریک» توسط آلو آلاتلی استاد علوم سیاسی دانشگاه‌های ترکیه مطرح شده است، برای ساماندهی شورش و جنگ مسلحانه اعزام می‌شوند. در حال‌حاضر نقطه تمرکز این نیروها بخش‌های شمالی و شرقی سوریه و تا حدی کوه‌های قندیل در شمال عراق می‌باشد، ولی با توجه به سیالیت این نیروها و نفوذ آمریکا، فرانسه، روسیه و اسراییل در میان این گروه‌‎ها و از طرفی هم فضای داخلی کشورهای منطقه و سیاست‌های این دولت‌ها، هر منطقه کردنشین در این‌جا می‌تواند به نقطه تمرکز و فعالیت این لژیون تبدیل گردد.

پیش‌بینی این‌که این لژیون در کدامیک از مناطق در آینده فعال خواهند شد، تحلیل و ارزیابی عوامل گوناگونی را می‌طلبد. ولی بی‌شک روابط گروه‌های کرد با یکدیگر و میزان نفوذ و قدرت بسیج‌کنندگی آنها یکی از مهم‌ترین پارامترها در چنین ارزیابی می‌باشد. نگارنده این سطور با درک اهمیّت این مساله اقدام به ترجمه این مقاله نموده است.

در واقع محتوای این مقاله معلومات چندانی ارائه نمی‌کند. حتّی در بسیاری از موارد با توجه به گذشت یک دهه از انتشار آن وقایع درون‌گروهی موجب تغییر ساختار قدرت در داخل این گروه‌ها نیز شده است. ولی جداولی که ارائه نموده، روابط گروه‌های مختلف کرد و سازماندهی این گروه‌ها در مقیاس منطقه‌ای و جهانی را به‌خوبی نشان می‌دهند. نکته‌ی آخر این‌که در محتوای مقاله برخی معلومات اشتباه ارائه شده است، برای مثال درباره‌ی آمار جمعیتی کردها در کشورهای مختلف منطقه. امّا با توجه به این‌که موضوع مورد تمرکز این مقاله و انگیزه مترجم از ترجمه آن چنین مسایلی نبوده و و همان‌طور که اشاره شد، روابط و سازماندهی گروه‌های کرد در مقیاس منطقه‌ای و جهانی مدنظر بوده، نیازی به یادآوری و اصلاح این اشتباهات ندیدم. در این‌باره، خوانندگان محترم به منابع، مقالات و کتاب‌های دیگر می‌توانند مراجعه نمایند. همچنین در جایی قضاوت نادرست صورت گرفته بود، که حذف آن را لازم تشخیص دادم، که در متن به صورت سه نقطه در داخل پارانتز نشان داده شده است.

نویسنده مقاله، رودی هویان فارغ‌التحصل برنامه مطالعات صلح و مناقشه مدرسه روابط بین‌الملل دانشگاه حیفاست که تحصیلات خود را در زمینه اقتصاد بین‌الملل در دانشگاه بلگراد ادامه داده است. این مقاله در شماره دوم، جلد هفدهم نشریه (MERIA) «بررسی‌های خاورمیانه‌ای در امور بین‌الملل» ارگان مطبوعاتی مرکز تحقیقات بگین- سادات دانشگاه حیفا در سال 2013 منتشر شده است. این مقاله در ابتدا توسط مترجم در شماره دوازدهم نشریه «غروب» (1397) در تبریز منتشر گردید و سپس در برخی از شبکه‌های اجتماعی نیز بازنشر شد. با توجه به تحولات اخیر، بازنشر این مقاله و جلب توجه علاقمندان را به این روابط لازم تشخیص دادم. امید آنکه مثمرثمر باشد.

مقدمه

همانگونه که کردستان تقسیم شده است، مردم کرد نیز از نظر جغرافیایی متحد نیستند و به احزاب سیاسی و نهادهای مختلف در کشورهای مختلف منشعب شد‌ه‌اند. مردم کرد در هر ناحیه‌ای از کردستان از رهبران مختلف تبعیت می‌کنند. بعد از جنگ جهانی اوّل کردها، نهادهای سیاسی مختلفی، از جمله «جمعیت تعالی کردستان» را در سال 1918 در استانبول، «جنبش کردستان آزاد» را در سال 1923 در دیاربکر و «خویبون» را در سال 1927 در لبنان شکل دادند. هدف این سازمان‌ها، رهبری شورش‌های کرد‌ها در مقابل دولت عثمانی و بعدها دولت ترکیه بود. ولی همه‌ی این سازمان‌ها در نیل به اهداف خود ناکام ماندند و در سال‌های بعد از سپهر عمومی پاک شدند. در اواخر جنگ جهانی دوّم اوّلین حزب مدرن سیاسی کرد شکل گرفت. «فرقه دموکرات کردستان ایران»(PDKI) در سال 1945 توسط قاضی محمد پایه‌گذاری شد. در ژانویه ی 1946 این گروه تأسیس جمهوری مهاباد را اعلان نمود.

هدف این مقاله، توصیف چشم‌انداز احزاب عمده سیاسی کرد در ایران، سوریه، عراق و ترکیه از جمله رهبران، اهداف سیاسی، تحوّلات آنها، نفوذ و نقش آنها در جامعه کرد می‌باشد. این مقاله همچنین خلاصه‌ای از تاریخ کرد و کردستان و همچنین نهادهای بین‌المللی کرد را ارائه می‌کند.

کردها

کردها بزرگترین گروه قومی فاقد دولت در جهان هستند. شمار آنها بیش از سی میلیون نفر است که در سرتاسر خاورمیانه و عمدتاً ترکیه، عراق، سوریه و ایران ساکن هستند. آنها «خودشان را بازماندگان مادها و دیگر قبایل هندواروپایی قلمداد می‌کنند که در حدود چهار‌هزار سال پیش در نواحی اطراف کوه زاگرس ساکن شدند». با وجود این‌که کردها کشوری از آن خود ندارند، ولی در طول این سالیان، در پاسداری از هویت قومی‌شان موفق عمل کرده‌اند.

«جهان کرد بسیار متنوع است. نه معیارهای زبانی و نه دینی مشخصی دارند که بتوان آن را تعریف نمود. گویش‌های متعدّدی بین کردها رایج است. دینی واحد وجود ندارد که کردها به آن اعتقاد داشته باشند. آنها در گستره‌ی وسیعی که چندین کشور را در بر می‌گیرد، پراکنده‌اند». این انشعاب نتیجه‌ی عوامل جغرافیایی است. «قرار گرفتن در نقطه‌ی تقاطع تمدّن‌ها باعث شده تا کردستان معبر مهاجمین و اشغالگران باشد. اسکندر کبیر در سر راه خود به شرق از این منطقه عبور کرد، همانگونه نیز فارس‌ها برای رسیدن به غرب این راه را پیمودند».

در ادوار بعد «رومی‌ها، بیزانسی‌ها و ساسانی‌ها به‌منظور تسلّط بر این منطقه دست به لشکرکشی زدند. جنگ ‌های چندقرنی بین امپراتوری‌های عثمانی و ایران در کردستان رخ داد. عقد عهدنامه 1639 زهاب [قصر شیرین] بین این دو امپراطوری منجر به تقسیم اراضی کردنشین در نیمه اوّل قرن هفدهم گردید». در پی جنگ جهانی اوّل و سقوط امپراتوری عثمانی، کردستان دوباره به موضوع جناح‌بندی دولت‌های پیروز جنگ تبدیل گشت. کردستان بین سه دولت جدید، ترکیه، عراق و سوریه تقسیم شد.

ایران

حزب دموکرات کردستان ایران (PDKI)

حزب دموکرات کردستان ایران اوّلین حزب مدرن سیاسی کرد می‌باشد که در سال 1945 توسط قاضی محمد در مهاباد تأسیس گردید. چند ماه بعد از تأسیس در 22 ژانویه 1946، این حزب تأسیس جمهوری مهاباد را در بخشی از کردستان ایران اعلان نمود.

با توجه به این‌که بخش شمال‌غربی ایران در دوره بعد از جنگ جهانی دوّم تحت کنترل شوروی بود، پشتیبانی شوروی برای جمهوری کرد حیاتی بود، ولی توافق دولت ایران و شوروی، پایان عمر کوتاه مدّت استقلال را رقم زد. در 17 دسامبر 1946 نظامیان ایران یک عملیات نظامی در منطقه ترتیب دادند و به عمر مستعجل این جمهوری پایان دادند. متعاقب سقوط جمهوری مهاباد، بسیاری از رهبران حزب دمکرات کردستان ایران، از جمله قاضی محمد اعدام شدند. «بعد از آن، حزب دموکرات کردستان ایران به فعالیت‌های زیرزمینی روی آورد. در دهه‌ی 1970 تحت هدایت رهبر جدید، دکتر عبدالرحمان قاسملو این حزب به انقلاب علیه دیکتاتوری شاه پیوست. […]

رهبر حزب دمکرات کردستان ایران در زمان نگارش این مقاله، مصطفی هجری است. حزب دمکرات کردستان ایران دارای 15 کنوانسیون در خصوص مبارزه‌ی دموکراتیک، خودمختاری و حقّ تعیین سرنوشت کردهاست. در گذشته مخصوصاً در جریان جنگ ایران- عراق، حزب مورد حمایت دولت عراق بود و موقعیت مستحکمی در مناطق کردنشین داشت. حزب از زمانی‌که در دهه نود تصمیم به توقف جنگ مسلحانه گرفت، ضعیف و سازماندهی آن به‌هم ریخته، با این‌حال، این حزب هنوز هم نفوذ خود را در کردستان حفظ کرده است، هر چند چندان قوی نیست. حزب در میان دیاسپورای کرد در شمال آمریکا و اروپا و استرالیا فعال می‌باشد.

حزب دموکرات کردستان (KDP)

حزب دموکرات کردستان (KDP) گروهی منشعب از حزب دموکرات کردستان ایران تحت رهبری خالد عزیزی است. در سال 2006 در جریان کنگره ی سیزدهم حزب دموکرات کردستان ایران، برخی از بلندپایگان حزب در اعتراض به انتخاب رهبر جدید، حزب را ترک گفتند. این گروه تحت رهبری عزیزی حزب دموکرات کردستان را تأسیس نمودند. در سال 2012 «حزب دموکرات کردستان ایران و حزب دموکرات کردستان در کردستان عراق برای اتحاد مجدّد دیدار و مذاکره کردند» با این همه تاکنون این دو حزب به صورت مستقل فعالیت می‌کنند.[1] حزب دموکرات کردستان در کردستان عراق پایه‌گذاری شده است و نفوذ واقعی در میان توده‌های کردستان ایران ندارد.

کومله

«کومله به زبان کردی به معنی جامعه، در سال 1969 در تهران به‌عنوان یک حزب مارکسیستی کرد شکل گرفت. این گروه تحت رهبری عبدالله مهتدی از چین مائویست و دیگر کشورهای سوسیالیستی الهام می‌گرفت». در ابتدا حزب به فعالیت های مخفیانه روی آورد و به مبارزه‌ی کردها با شاه پیوست. در سال 1983 این گروه به‌همراه دیگر گروه‌های چپ در ایران «حزب کمونیست ایران» را تشکیل دادند. بعدها کومله، حزب کمونیست ایران را ترک گفت و به مبارزه‌ی مستقل تحت نام خود ادامه داد.

در اواسط دهه‌ی هشتاد کومله در سنندج و اطراف آن فعال و دارای نفوذ بود، در حالی‌که حزب دموکرات کردستان ایران نیز در اطراف مهاباد مرکز جمهوری سابق قدرتمندتر بود. جنگ داخلی بین حزب دموکرات کردستان ایران و کومله در اواسط دهه‌ی هشتاد منجر به کشته شدن صدها نفر از هر دو طرف گردید. مدّت کوتاهی بعد از کشته شدن قاسملو، رهبر حزب دموکرات کردستان ایران، در وین در سال 1989، یکی از چهره‌های برجسته‌ی کومله در لارناکای قبرس ترور شد.[2] در سال 1997 کومله برای تأسیس کنگره‌ی ملّی کردستان در بروکسل به دیگر گروه‌های کرد پیوست. اگرچه کومله در شمال عراق پایگاه نظامی داشت، ولی حمله‌ی آمریکا به عراق به فعالیت‌های نظامی این گروه پایان داد. رهبر فعلی کومله در زمان نگارش این مقاله، عبدالله مهتدی است. این گروه دارای نفوذ چندان زیادی در میان کردهای ایران نیست. گروه دارای مراکزی در اسکاندیناوی و شمال آمریکا می‌باشد. همچنین، دارای یک کانال تلویزیونی، روژه‌هلات تی‌وی، در سوئد با برنامه‌هایی به زبان‌های کردی و فارسی و یک روزنامه در شمال عراق می‌باشد.

حزب حیات آزاد کردستان (پژاک)/ (PJAK)

در سال 2004 حزب «حیات آزاد کردستان» (پژاک) تحت رهبری رحمان حاجی‌احمدی شکل گرفت. حزب خود را جنبشی فرهنگی، اجتماعی و سیاسی می‌خواند که دارای بازوی نظامی نیز می‌باشد. پژاک و پ.ک.ک. دارای پایگاه نظامی مشترکی در شمال عراق می‌باشند. آمریکا در سال 2009 پژاک را در لیست گروه‌های تروریستی قرار داد. پژاک شاخه‌ای از پ.ک.ک. محسوب می‌شود و فعالیت آن از طرف دولت ایران غیرقانونی اعلام شده است. 

رهبران و پیکارجویان پژاک، رهبر زندانی پ.ک.ک، عبدالله اوجالان را پیشوای خود می‌دانند و آموزه‌های وی را [که به آپوئیسم مشهور است] سرلوحه‌ی فعالیت‌های خود قرار می‌دهند. حزب دارای پایگاه‌های نظامی و اردوگاه‌های آموزشی در کوه‌های قندیل در نوار مرزی ایران، عراق و ترکیه و در حدود سه هزار پیکارجوی مسلح می‌باشد. نیمی از پیکارجویان این گروه زن هستند و این گروه دارای تعهد قوی نسبت به حقوق زن در کردستان می‌باشد. […]

پژاک عضو اتحادیه‌ی جوامع کردستان (KCK) است که اتحادیه‌ای از گروه‌ها و شخصیت‌های کرد تحت رهبری شورای اجرایی منتخب می‌باشد. جمیل باییک که رهبری شورای اجرایی را برعهده دارد، در عین‌حال رهبر پ.ک.ک. نیز است. هدف غایی پژاک، برقراری خودمختاری در نواحی محلّی و یا دولت ‌های فدرال کردی در ایران، ترکیه و سوریه همچون دولت اقلیم شمال عراق می‌باشد. در حال حاضر مأموریت اصلی آنها سیاسی است. به‌این ترتیب، آنها به دنبال گسترش پیام خود در منطقه کردنشین ایران و تضعیف قبیله‌گرایی و سیاست‌ورزی سنّتی و همچنین تقویت ناسیونالیسم کرد هستند.

پژاک هنوز توسط رهبر مؤسس آن حاجی‌احمدی که شهروند آلمان است، اداره می‌شود و دارای شاخه‌های متعدّدی است. بازوی نظامی آن نیروی دفاعی کردستان شرقی(HRK)، شاخه‎ی زنان آن، اتحادیه‌ی زنان کردستان شرقی و جنبش جوانان آن، اتحادیه‌ی جوانان کردستان شرقی نامیده می‌شود. پژاک عضو کنگره‌ی ملّی کردستان مستقر در بروکسل است و دارای یک کانال تلویزیونی به نام نوروز (مستقر در اسلو- نروژ) می‌باشد.

عراق

حزب دموکرات کردستان (KDP)

حزب دموکرات کردستان در آگوست 1946 در بغداد شکل گرفت. مؤسس این حزب ملامصطفی بارزانی بود و از نظر مالی و سیاسی مستقل از قاضی محمد و جمهوری مهاباد بود. به‌عنوان جنبش ملّی کرد این گروه شاخه‌ای از حزب دموکرات کردستان ایران محسوب می‌شد. در 16 آگوست 1946 بارزانی به‌عنوان رهبر تبعیدی و حمزه عبدالله به‌سمت دبیرکل حزب انتخاب شدند. حزب برای حقوق کردها، با دیکتاتوری در عراق مبارزه نمود. مصطفی بارزانی، رهبری حزب را از همان آغاز فعالیت تا زمان مرگش در سال 1979 برعهده داشت. بعد از مرگ وی پسرش ادریس بارزانی جایگزین وی شد و در سال 1987 پسر جوان وی، مسعود بارزانی رهبر جدید حزب شد.

سیزدهمین کنگره‌ی عمومی حزب در دسامبر 2010 در اربیل برگزار گردید. این کنگره بار دیگر مسعود بارزانی را به‌عنوان دبیرکلّ حزب انتخاب کرد. به‌علاوه، برادرزاده‌ی مسعود بارزانی، نچیروان بارزانی به‌عنوان معاون دبیرکل انتخاب شد. به هنگام نگارش این مقاله، مسعود بارزانی ریاست دولت اقلیم شمال عراق را برعهده دارد. به‌علاوه، ائتلاف حزب دموکرات کردستان با اتحادیه میهنی کردستان، 56 کرسی از پارلمان منطقه‌ای و دولت محلّی را به نخست‌وزیری نچیروان بارزانی در دست دارد. در انتخابات 2010 عراق، لیست کردستان تحت‌نام جلال طالبانی، دبیرکل اتحادیه میهنی کردستان و رئیس جمهوری عراق، 43 کرسی و 2/13 درصد از آراء را به خود اختصاص داد.

چهره‌های پرنفوذ دیگر حزب دموکرات کردستان، هوشیار زیباری، وزیر امور خارجه عراق و منصور بارزانی رییس سرویس اطلاعاتی کردستان عراق (پرستین) می‌باشند. خانواده بارزانی و حزب دموکرات کردستان نه تنها در کردستان عراق، بلکه در کردستان ایران نیز دارای نفوذ گسترده است. این امر جایگاه والایی را به حزب خواهر، حزب دموکرات کردستان ایران، در اقلیم شمال عراق اعطاء می‌کند. نفوذ حزب در میان کردهای ترکیه ضعیف است. حزب دموکرات کردستان در باکور (شمال) [منظور جنوب یا جنوب‌شرقی ترکیه است که کردستان شمالی هم می‌نامند] بازیگر عمده‌ای نیست. همچنین این حزب نفوذ چندانی در سوریه هم ندارد. حزب دموکرات کردستان دارای نمایندگی‌هایی در ترکیه، شمال عراق و کشورهای اروپایی و روابط بسیار خوب با اسراییل است. حزب دموکرات کردستان چندین کانال تلویزیونی و از جمله کردستان تی.وی، زاگرس تی.وی و روداو را اداره می‌کند.

 اتحادیه‌ی میهنی کردستان (PUK)

اتحادیه‌ی میهنی کردستان در سال 1975 توسط جلال طالبانی تأسیس شد. این حزب متعاقب شکست شورش کردها تحت رهبری مصطفی بارزانی و فرار وی به آمریکا و شکست کامل حزب دموکرات کردستان به‌وجود
آمد. جلال طالبانی در 1 ژوئن 1975 به همراه دوستان نزدیکش، نوشیروان مصطفی امین و علی عسکری در شهر دمشق، تأسیس اتحادیه‌ی میهنی کردستان را اعلام کرد. اتحادیه‌ی میهنی کردستان، گروه‌های مختلف سوسیالیستی کردستان را گردهم آورد. از آن پس اتحادیه‌ی میهنی کردستان و حزب دموکرات کردستان دو رقیب عمده با توان و قدرت مساوی بودند. بعد از جنگ اوّل خلیج [فارس] اتحادیه‌ی میهنی کردستان به‌همراه حزب دموکرات کردستان، مجلس کردستان در شمال عراق را تشکیل دادند. اختلافات عمده در خصوص قدرت و منافع مالی منجر به بروز نزاع داخلی بین دو گروه در سال 1994 گردید.

در سپتامبر 1998 جلال طالبانی و مسعود بارزانی با وساطت آمریکا در واشنگتن معاهده‌ی صلح امضاء نمودند. به‌هر حال دولت اقلیم کرد تا حمله‌ی 2003 آمریکا و سقوط رژیم صدام حسین بین دو نهاد رقیب تقسیم شده باقی ماند. در این زمان، اتحادیه‌ی میهنی و حزب دموکرات کردستان نیروهای خود را در قالب دولت واحدی در اربیل متحد ساختند. دبیرکلّ اتحادیه‌ی میهنی کردستان جلال طالبانی در سال 2005 توسط مجلس ملّی عراق به‌عنوان رییس‌جمهور عراق انتخاب شد و در سال 2010 این اتفاق برای بار دوم افتاد [وی تا سال 2014 در این سمت بود و در سال 2017 درگذشت]. همسر جلال طالبانی، هیرو طالبانی، برهم صالح، نخست‌وزیر پیشین دولت اقلیم کرد و معاون نخست‌وزیر عراق، [از سال 2018 به‌عنوان هشتمین رییس‌جمهور دولت عراق مشغول به‌کار است ] و ملا بختیار، عضو کمیته‌ی مرکزی حزب از دیگر چهره‌های پرنفوذ و قدرتمند این حزب هستند. به‌علاوه قباد طالبانی، پسر جلال طالبانی، نماینده دولت اقلیم کرد در آمریکاست. نوشیروان مصطفی یار دیرین و جانشین محتمل طالبانی در سال 2009، حزب را ترک گفت و حزب جدیدی را تحت عنوان گوران یا حزب تغییر به‌وجود آورد.

برطبق برنامه‌ی اتحادیه‌ی میهنی کردستان، حزب «برای تأمین حقّ تعیین سرنوشت ملّت کرد در عراق دموکراتیک تلاش می‌کند و هوادار راه‌حل سیاسی برای مساله‌ی کرد بر پایه‌ی حقوق، دموکراسی، حقوق بشر و به‌رسمیت شناخته شدن هویت ملّی و فرهنگی می‌باشد». علاوه بر آن، به ارتقاء جامعه مدنی با نهادهای دموکراتیک باور دارد، جهت تحقق منشور جهانی حقوق بشر فعالیت دارد و از اقتصاد بازار آزاد دفاع می‌کند. همچون حزب دموکرات کردستان، اتحادیه‌ی میهنی کردستان دارای دفاتر نمایندگی در اروپاست. این حزب همچنین روابط خوبی با ایران و کشورهای غربی دارد. نخبگان تجاری نزدیک به حزب دارای یک کانال تلویزیونی به نام کُردست، روزنامه‌های متعدد، چند رادیو و ماهنامه می‌باشند. تا قبل از انشعاب اخیر، اتحادیه‌ی میهنی کردستان تنها قدرتی بود که موازنه را در برابر حزب دموکرات برقرار می‌کرد، ولی امروزه حزب، یک‌سوم از طرفداران خود را از دست داده و گروه منشعبین به حزب گوران تحت‌رهبری نوشیروان مصطفی پیوسته‌اند. حزب پیشرو دموکراتیک کرد سوریه که یکی از قدیمی‌ترین احزاب کرد در مناطق کردنشین سوریه می‌باشد، حزبِ خواهر اتحادیه‌ی میهنی است. همچنین کومله دارای پیوندهای نزدیکی با اتحادیه‌ی میهنی است و در منطقه‌ی زیرنفوذ این حزب فعالیت می‌کند.

گوران: جنبش تغییر

گوران حزبی لیبرال و اصلاح‌طلب در کردستان عراق تحت رهبری نوشیروان مصطفی می‌باشد. حزب در سال 2009 تأسیس شده و مخالف عمده در برابر حکومت ائتلافی دو حزب دموکرات و اتحادیه ی میهنی می‌باشد که همه‌ی پست‌های دولتی را به‌دست گرفته‌اند. به‌طور خلاصه بعد از شکل ‌گیری این حزب، گوران در انتخابات محلّی شرکت نمود. برخلاف انتظاراتش گروه تنها 22 درصد از آراء را در کردستان عراق کسب نمود و بعد از ائتلاف لیست کردستان (ائتلاف حزب دموکرات و اتحادیه‌ی میهنی) دوّم شد و 25 کرسی را در مجلس اقلیم کسب کرد. در انتخابات 2010 عراق، حزب لیست کردستان را ردّ کرده و تحت نام خود در انتخابات شرکت نمود. حزب تنها 8 کرسی را کسب نمود، در حالی‌که لیست کردستان 43 کرسی کسب کرد.

متعاقب بهار عربی در فوریه 2011، گوران اوّلین راه‌پیمایی را در سلیمانیه به راه انداخت. حزب خواهان اصلاحات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و پایان دادن به فساد گسترده و بی‌نظمی بود. اعتراضات به خشونت انجامید و نیروهای امنیتی مداخله کردند. ده نفر کشته و صدها نفر مجروح شدند. به گزارش بی.بی.سی «گوران چشم‌انداز سیاسی اقلیم را دچار تغییر کرده است» و حمایت از این جنبش از این حقیقت ناشی می‌شود که حزبی جدید، پویا و با ایده‌ی نو در کردستان است که خواهان پایان دادن به انحصار قدرت می‌باشد.

یکی از اهداف عمده حزب، ریشه‌کن‌سازی فساد رایج است. حزب دارای هواداران بسیاری در میان جوانان است. همچنین برخی از اعضای سابق اتحادیه‌ی میهنی و حزب دموکرات کردستان، پیشمرگه‌های بازنشسته و دانشگاهیان در برابر تسلّط این دو حزب عمده، از حزب گوران حمایت می‌کنند. رهبر جنبش، نوشیروان مصطفی، به‌عنوان یکی از فرماندهان پیشمرگه از اواخر دهه 1970 تا 1992 فعالیت کرده، او یکی از طراحان شورش کردها علیه دیکتاتوری صدام حسین است  و از فرماندهان افسانه‌ای پیشمرگه به‌حساب می‌آید. گوران یک کانال تلویزیونی به نامKNN و یک ایستگاه رادیویی به نام «دنگه گوران» را اداره می‌کند و روزنامه ای به نام «روژنام» منتشر می‌کند. گوران همچنین عضو کنگره‌ی ملّی کردستان در بروکسل می‌باشد.  

حزب راه‌حلّ دموکراتیک کردستان (KDSP)

حزب راه حلّ دموکراتیک کردستان در سال 2002 در شمال عراق به‌عنوان گروه هوادار پ.ک.ک. شکل گرفت. دو سال اوّل بعد از تأسیس، این حزب مشغول مبارزه‌ی مسلحانه بود. حزب، بعد از تهاجم آمریکا در سال 2003 مبارزه‌ی مسلحانه را کنار گذاشت و به نظام سیاسی پیوست. در زمان نگارش این مقاله رهبر حزب، دیار غریب است. حزب چهارمین کنگره‌ی خود را از 1 تا 3 می 2008 در کرکوک برگزار، ولی شرکت در انتخابات 2009 اقلیم کرد شمال عراق را تحریم کرد، چرا که حزب دموکرات کردستان به درخواست دولت ترکیه دفاتر حزب را در شهرهای مختلف بسته بود. علی‌رغم این مسئله، حزب به فعالیت‌های خود ادامه داد. حزب راه‌حلّ دموکراتیک از حق تعیین‌سرنوشت وخودمختاری در چارچوب دولت موجود هواداری می‌کند و به‌خاطر هواداری از سکولاریسم، حمایت از حقوق زنان و فمینیسم دارای نفوذ زیادی در میان زنان و جوانان می‌باشد. این حزب همچنین عضو اتحادیه‌ی [کنفدراسیون] جوامع کردستان (KCK) و کنگره‌ی ملّی کردستان (KNK) در بروکسل می‌باشد.

اتحاد اسلامی کردستان (KIU)

اتحاد اسلامی کردستان در سال 1994 در منطقه‌ی کردنشین شمال عراق توسط گروهی از کردهای مذهبی به رهبری صلاح‌الدین بهاءالدین تأسیس شد. هدف حزب اتحاد اسلامی کردستان به‌عنوان یکی از شاخه‌های اخوان‌المسلیمن، برقراری دولت اسلامی در عراق است، که اصول دموکراسی غربی و همچنین آزادی مطبوعات را تا جایی‌که با قوانین شرع ناسازگار نباشد، دربربگیرد. حزب، همچنین تجارت آزاد، کارآفرینی، سرمایه‌گذاری و در عین حال از مبارزه با فساد و بوروکراسی را ترویج می‌کند. علاوه بر این‌ها، اتحاد اسلامی از حقوق زن دفاع و حقوق شهروندی برای همه‌ی گروه‌های قومی و فرقه‌ای حمایت می‌کند و در امور خیریه منطقه مشارکت دارد. هواداران این حزب عموماً دانشجویان و روستاییان هستند. در انتخابات ژانویه ‌2005 اتحاد اسلامی کردستان به دیگر گروه های کرد پیوسته و ائتلافی را تحت‌عنوان، اتفاق میهنی دموکراتیک کردستان را تشکیل دادند که 75 کرسی از 275 مجلس ملّی عراق را کسب کرد. پس از آن، اتحادیه اسلامی، اتفاق میهنی دموکراتیک کردستان را ترک گفت تا با نام خود [به‌شکل مستقل] در انتخابات پارلمانی در دسامبر 2005 شرکت کند و پنج کرسی به‌دست آورد.

در سال 2009 اتحاد اسلامی در انتخابات مجلس اقلیم شمال عراق، تنها 6 کرسی و در انتخابات 2010 عراق نیز 4 کرسی به‌دست آورد. رهبر اتحاد اسلامی کردستان در زمان نگارش این مقاله محمد فرج می باشد. اتحاد اسلامی کردستان خود را حزبی اصلاح‌طلب معرفی می‌کند که به‌دنبال حل مشکلات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی از منظر اسلامی است. حزب در 2 دسامبر 2011 بعد از نماز جمعه حملاتی را در زاخو علیه چندین مشروب‌فروشی، سالن زیبایی، مراکز ماساژ چینی و چند هتل که مشروب سرو می‌کردند، سازماندهی نمود. خشونت به شهرهای دیگر کردنشین سرایت کرد. در واکنش به این اقدام، اعضای حزب دموکرات کردستان دفاتر اتحاد اسلامی کردستان را در شهرهای مختلف به آتش کشیدند. علاوه بر این حزب، احزاب دیگر اسلامی نیز در منطقه کردنشین فعال هستند که حزب اتحاد اسلامی کردستان بزرگترین و پرنفوذترین آنها است.

سوریه

حزب دموکراتیک کردستان در سوریه (KDSP)

حزب دمکراتیک کردستان در سوریه یکی از احزاب عمده‌ی کرد و حزب خواهر حزب دموکرات کردستان عراق است که در سال 1957 از حزب دموکراتیک کرد سوریه انشعاب نمود. حزب اصلی توسط عثمان صبری- یکی از کردهای ترکیه که بعد از شورش نافرجام شیخ عبیدالله در سال 1925 به سوریه فرار کرد- به همراه عبدالحمید حاج درویش، حمزه دیوران و دیگر سیاسیون کرد پایه‌گذاری گردید. به علّت ممنوعیت فعالیت احزاب مخالف، این گروه نیز از طرف دولت سوریه به‌رسمیت شناخته نشد.

حزب دموکراتیک کردستان سوریه عضو کنگره‌ سیاسی کرد می‌باشد که  قبل از قیام سوریه در سال 2009 تاسیس شد. این حزب همچنین به شورای ملّی کرد پیوسته، که در اکتبر 2011 شکل گرفته است. مسعود بارزانی، دکتر عبدالحکیم بشار را در سال 2008 به دبیرکلّی این حزب منصوب کرد. بشار همچنین ریاست شورای ملّی کرد را برعهده دارد.

حزب دموکراتیک کردستان در سوریه را نباید با حزب دموکراتیک کرد در سوریه که که توسط نصرالدین ابراهیم پایه‌گذاری شد و بعدها نام «الپارتی» را نیز به خود اختصاص داد و دیگر احزاب کوچک که برای نشان دادن قدمت خود را به این نام می‌نامند، اشتباه گرفت. بشار همچنین رییس شورای ملّی کرد است که به‌عنوان سازمانی فرادست، متشکّل از نمایندگان احزاب کرد می‌باشد. این حزب دوّمین حزب قوی در منطقه کردنشین سوریه بعد از اتحادیه دموکراتیک کردستان- شاخه‌ سوری پ.ک.ک- می‌باشد. تمایل حزب دموکراتیک کردستان سوریه برای تشکیل نیروهای پیشمرگه، به‌خاطر مخالفت اتحادیه دموکراتیک کردستان تاکنون تحقق نیافته است. بنا به برخی گزارش‌ها، بیش از دو هزار نفر از ارتش سوریه فرار کرده و در شمال عراق توسط این حزب آموزش نظامی می‌بینند.

یکیتی: حزب اتحاد کرد

حزب اتحاد کرد (یکیتی) در سال 2009 توسط فواد الکو، اسماعیل هامو و جمعی از فعالین سیاسی کرد تشکیل گردید. هامو در سال 2010 جانشین دبیرکل سابق شد. نهضت یکیتی یکی از ده گروه سیاسی است که شورای ملّی کرد را به‌عنوالن یک ائتلاف مخالف در اکتبر 2011 در منطقه کردنشین سوریه شکل دادند. بر طبق برنامه حزب، «یکیتی به گفتگو و ابزارهای دموکراتیک برای نیل به اهداف خود باور دارد… حزب بر دموکراسی، انتخابات آزاد و عادلانه، آزادی مطبوعات، تکثّر سیاسی و احترام به حقوق فردی و گروه‌های ملّی پافشاری می‌کند». همچنین، یکیتی برای برقراری فدرالیسم در سوریه مطابق با الگوی عراق فعالیت می‌کند، جایی که کردهای آن کشور مدت‌های زیادی می‌شود که عملاً در اقلیم کردستان حکومت می‌کنند. یکیتی اگرچه هیچ نیروی نظامی شناخته‌شده‌ای ندارد، امّا گزارش‌هایی مبنی بر نفوذ برخی از اعضای آن به تیپ صلاح‌الدین ایوبی، تحت کنترل ارتش آزاد سوریه در نزدیکی حلب، به‌منظور دستیابی به اهرم‌های سیاسی و کمک‌های نظامی ترکیه، منتشر شده است. 

آزادی: حزب آزادی کردستان

حزب آزادی کردستان که به اختصار به «آزادی» معروف می‌باشد، در سال 2005 توسط جمعی از اعضای گروه‌های چپ‌گرای کرد به‌رهبری خیرالدین مراد و حزب اتحادیه مردم کرد به‌رهبری مصطفی جمعه پایه‌گذاری شد. مراد به‌عنوان اوّلین دبیرکل حزب انتخاب شد. مصطفی جمعه یکی از رهبران حزب جدیدالتأسیس در سال 2008 توسط رژیم بعثی دستگیر شد. او در سال 2011 بعد از نزدیک به سه سال زندانی آزاد گردید. جمعه بعد از آزادی از زندان، به‌عنوان دبیرکلّ جدید حزب انتخاب شد و بشار امین معاون دبیرکل حزب شد. انتخاب جمعه به عنوان دبیرکلّ موجب اختلافات داخلی در حزب و ترک گروهی از اعضای حزب به رهبری خیرالدین مراد از حزب گردید.

در حال حاضر دو حزب آزادی در منطقه کردنشین سوریه، یکی به رهبری مصطفی جمعه و دیگری مصطفی حیدر اوسو فعالیت می‌کنند. آزادی از جمله احزاب موفقی بود که توانست حمایت عمومی قابل‌توجهی را تا قبل از بروز قیام سراسری در سوریه کسب نماید. حزب به همراه دیگر احزاب کوچک کرد به شورای عالی کرد (KSC) [3] پیوست و به‌وساطت مسعود بارزانی توافق‌نامه‌ی اربیل را امضاء نمود. آزادی متّهم به همکاری با ترکیه و گروه‌های جهادی در حمله به سرقانیه، شهر کردنشین نزدیک مرز ترکیه و همسایه حلب شده است.

مصطفی جمعه به مخالفت با حزب اتحاد دموکراتیک و بازوی نظامی آن یگان‌های مدافع خلق مشهور است. وی در مصاحبه‌ای با روزنامه‌ی کردی «روداو» اعلان نمود که گروه نظامی خود را تشکیل و در صورت نیاز با یگان‌های مدافع خلق وارد جنگ خواهند شد. حزب از تیپ صلاح‌الدین ایوبی، که یک گروه کوچک کردی در نزدیکی حلب و تحت کنترل ارتش آزاد سوریه با رژیم اسد می‌جنگد، حمایت می‌کند. مصطفی جمعه رهبر کنونی حزب در کردستان عراق زندگی می‌کند و دیگر رهبران حزب در منطقه هستند.

حزب اتحاد دموکراتیک (PYD)

حزب اتحاد دموکراتیک به‌عنوان شاخه‌ای از پ.ک.ک. در سال 2003 پایه‌گذاری شد و یکی از گروه‌های عمده مخالف کرد در سوریه می‌باشد. این حزب عضو شورای عالی کرد متشکّل از گروه‌های کرد منطقه می‌باشد. از جمله اهداف حزب اتحاد دموکراتیک شناسایی رسمی حقوق کردها در قانون اساسی و خودمختاری دموکراتیک برای منطقه‌ی کردنشین می باشد. در پی امضای پیمان آدانا بین ترکیه و سوریه در سال 1998 و بعد از شورش قمیشلی (2004) حزب اتحاد دموکراتیک به شدّت از طرف رژیم سوریه سرکوب گردید. چند هفته بعد از شورش سوریه در می 2011 حزب اتحاد دموکراتیک به نهضت میهنی کرد پیوست و از پیوستن به گروه‌های مخالف کرد که شورای ملّی کرد را تشکیل داده بودند، خودداری نمود.

در سال 2010 صالح مسلم به دبیرکلّی حزب انتخاب شد. او که به منظور دوری از آزار و اذیت دولت بعث در عراق ساکن شده بود… در آستانه‌ی جنگ داخلی سوریه به آنجا برگشت تا مستقیماً اوضاع را کنترل کند. او از  کردها خواست تا برای تأمین حقوق خود بجنگند و افزود که کردها برای اعراب، ترک‌ها و ایرانیان جنگیده‌اند، ولی تاکنون چیزی نصیبشان نشده است و هم اکنون زمان رهایی از این خفت و جنگیدن برای مردم خود فرارسیده است.

رهبری مسلم توسط پنجمین کنگره حزب (16 ژوئن 2012) مجدداً تایید شد. در آن‌جا کمیته مرکزی حزب گسترش یافت و رهبری دوگانه معرفی شد. آسیه عبدالله به‌عنوان بخشی از سیاست این حزب برای برابری جنسیتی در تمام سطوح، به ریاست مشترک حزب انتخاب شد. با وجود اتهامات، حزب هرگونه ارتباط ارگانیک با پ.ک.ک را رد می‌کند، اما اعلام کرده که عقاید و فلسفه‌ی عبدالله اوجالان را، که در ترکیه زندانی‌است، پذیرفته است.

با وجود آن‌که شمار اعضای این گروه معلوم نیست، ولی حزب اتحاد دموکراتیک یکی از گروه‌های بزرگ سوریه و حتّی قوی‌ترین و متشکّل‌ترین گروه در منطقه کردنشین است. به گفته‌ی یک دیپلومات غربی در دمشق، بسیاری از کردهای سوریه قبلاً عضو پ.ک.ک بوده و بسیاری از خانواده‌ها هم هستند که حداقل یکی از اعضای آن کهنه سرباز پ.ک.ک بوده و یا در حین جنگ برای این گروه کشته شده‌اند. بیشتر خانواده‌های کرد منطقه از حزب اتحاد دموکراتیک هواداری می‌کنند. بازوی نظامی حزب اتحاد دموکراتیک؛ یگان‌های مدافع خلق (YPG) همه‌ی شهرها و روستاهای کردنشین منطقه و از جمله شهر نفت‌خیز رمیلان را در کنترل خود دارد و تعداد نیروهای آن در حدود بیست هزار نفر برآورد می‌شود که نصف آن زن می‌باشند.

به‌علاوه، حزب اتحاد دموکراتیک با توجه به حمایت گسترده‌تر مردم و سازماندهی خوب بر رقبای خود و از جمله شورای ملّی کرد تفوّق دارد. علاوه بر یگان‌های مدافع خلق، حزب اتحاد دموکراتیک نیروی پلیسی را تحت عنوان «آسایش» ایجاد کرده است. هم اکنون حزب مدارس کردی در سرتاسر منطقه دایر نموده و خدمات عمومی ارائه می‌کند. اگرچه حزب آزادی و حزب دموکراتیک کردستان، حزب اتحاد کردستان را متّهم به همکاری با دمشق می‌کنند، ولی آن‌ها این ادعا را ردّ می‌کند. حزب اتحاد دموکراتیک در بین سال های 2012 و 2013 نواحی کردنشین حلب و قمیشلی را از ارتش سوریه باز‌پس‌گرفت و با شورشیان جهادی در منطقه ‌کردنشین جنگید. حزب اتحاد دموکراتیک در کنگره ملّی کرد در بروکسل دارای نمایندگی است و عضو مؤسس اتحادیه جوامع کردستان (KCK) نیز می‌باشد. در حالی‌که شورای ملّی کرد دارای پیوندهای قدرتمندی با حزب دموکرات کردستان عراق می‌باشد، حزب اتحاد دموکراتیک روابط خوبی با اتحادیه‌ی میهنی کردستان به‌رهبری جلال طالبانی دارد.  

حزب پیشرو دموکراتیک کرد سوریه (KDPP)

حزب پیشرو دموکراتیک کرد یک گروه منشعب از حزب دموکراتیک کردستان سوریه می‌باشد که در سال 1965 پایه‌گذاری شد. عبدالحمید درویش، رهبر حزب در زمان نگارش این مقاله، از سیاست‌ورزان ارشد و باتجربه در میان کردهای سوریه است. درویش که از زمان تأسیس تاکنون دبیرکلّ حزب است، دارای روابط خوبی با رهبران احزاب دیگر کرد می باشد. حزب پیشرو دموکراتیک کرد، حزب خواهر اتحادیه‌ی میهنی کردستان به‌رهبری جلال طالبانی و عضو شورای ملّی کردستان است.

رقابت دایمی بین حزب دموکراتیک کردستان و اتحادیه‌ی میهنی کردستان به رقابت حزب دموکراتیک کردستان سوریه و حزب پیشرو دموکراتیک کردستان انجامیده و در زیر سقف شورای ملّی کرد این رقابت همچنان ادامه دارد. حزب پیشرو دموکراتیک کرد، دارای روابط خوبی با حزب اتحاد دموکراتیک  به‌عنوان شاخه سوری پ.ک.ک. دارد. حزب پیشرو دموکراتیک کرد برای سوریه‌ای غیرمتمرکز و شناسایی رسمی حقوق فرهنگی، سیاسی مردم کرد و دیگر اقلیت‌‌ها مبارزه می‌کند.

شورای ملّی کرد (KNC)

شورای ملّی کرد در سوریه از ادغام ده گروه کرد در سوریه شکل گرفت. این شورا در اکتبر 2011 همزمان با اعلان رسمی تشکیل شورای ملّی سوریه در استانبول پایه‌گذاری شد. هدف شورای ملّی کرد، گردهم آوردی همه‌ی گروه‌های کرد و مبارزه یکپارچه با رژیم سوریه در مناطق کردنشین می‌باشد. با این‌حال این شورا با چالش‌هایی از جانب شاخه‌ی پ.ک.ک، حزب اتحاد دموکراتیک کردستان مواجه است.

حزب اتحاد دموکراتیک کردستان پیوستن به شورای ملّی کرد را نپذیرفته است و از زمان جنگ داخلی سوریه به‌صورت مستقل عمل می‌‎کند. شورای ملّی کرد در ابتدا خواهان پیوستن به شورای ملّی سوریه[4] بود. ولی تقاضاهای آنها مورد قبول واقع نشد. در نتیجه شورای ملّی کرد مدّت کوتاهی بعد از تأسیس شورای ملّی سوریه از این شورا خارج گردید. شورای ملّی کرد تحت کنترل مسعود بارزانی است و توسط عبدالحکیم بشار، دبیرکلّ حزب دموکراتیک کردستان سوریه اداره می‌شود. این شورا همچنین عضو شورای عالی کرد می‌باشد که براساس توافق‌نامه جولای 2012 اربیل و تحت حمایت مسعود بارزانی تشکیل گردید.

این شورا به‌منظور ایجاد توازن در برابر حزب اتحادیه دموکراتیک کردستان که وابسته به پ.ک.ک است، ایجاد شد. شورا، خواهان شناخته شدن رسمی هویت ملّی کرد در قانون اساسی، پایان دادن به سیاست‌ها و قوانین تبعیض‌آمیز- از جمله اعطای حق استفاده از زبان کردی و تأسیس مدارس کردی- جبران خسارت‌های ناشی از سیاست‌های حزب بعث سوریه تا این تاریخ و غیرمتمرکزسازی سیاسی دولت در چارچوب تمامیت ارضی سوریه می‌باشد.

ترکیه

حزب کارگران کردستان؛ پ.ک.ک (PKK)

حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) در سال 1978 در واکنش به مظالم دولت ترکیه علیه کردها و مداخله‌ نظامی مستمر این دولت در مناطق کردنشین جنوب‌شرقی ترکیه مدرن، ایجاد شد. رهبر مؤسس حزب، عبدالله اوجالان و دیگر اعضای کمیته‌ی مرکزی از جمله خیری دورموش، جمیل باییک، مظلوم دوغان، محمد قاراسونگور، کثیره ایلدیریم و شاهین دونمز همگی از محافل رادیکال دانشجویی سیاسی در شهر  بودند. در اصل سازمان، دارای ایدئولوژی مارکسیستی است و خواهان تحوّل رادیکال در صورت‌بندی سیاسی و اجتماعی جامعه ‌کرد می‌باشد. این حزب خواهان استقلال و یکپارچه‌سازی کردهای پراکنده در چهارگوشه است.

بعد از کودتای نظامی 1980 ترکیه، کادر رهبری پ.ک.ک به سوریه فرار کرد و تحت کنترل سوریه، اردوگاه آموزشی در درّه بقاع لبنان تأسیس نمود. در سال 1984 پ.ک.ک مبارزه مسلحانه علیه ارتش ترکیه را با حملات به پست‌های نظامی ترکیه در شهرهای اروح و شمدینلی در نزدیکی مرز عراق شروع کردند. ترکیه این حادثه را بیست و نهمین شورش کرد نامید. این حادثه فصل جدیدی را در تاریخ شورش کردها در ترکیه باز نمود.

در سال‌های اوّل مناقشه دولت ترکیه پ.ک.ک را چندان جدّی نگرفت. نفوذ پ.ک.ک. در عرض مدّت کوتاهی به سرتاسر مناطق کردنشین و حتّی دنیا گسترش یافت. حزب، ایدئولوژی مارکسیستی ترک گفت و خود را با جهان جدید بعد از جنگ سرد منطبق ساخت. ملّی‌گرایی کردی به فلسفه مسلّط این گروه تبدیل شد که توان لازم برای جذب میلیون ها کرد را در سرتاسر دنیا داشت.

از اواسط دهه نود پ.ک.ک کنترل بخش اعظم جنوب‌شرقی ترکیه را در دست گرفت و در این منطقه بیش از پانزده هزار عملیات انجام داد. جنگی که از سال 1984 پ.ک.ک با ترکیه آغاز کرد، جان بیش از چهل هزار نفر را از هر دو طرف گرفته و منجر به تخریب بیش از سه هزار روستا توسط نیروهای امنیتی ترکیه شده است. در سال 1998، اوجالان به‌علّت فشارهای ترکیه مجبور به ترک دمشق شد. او این کشور را به امید یافتن پناهگاهی برای خود در اروپا ترک گفت، ولی موفقیتی کسب ننمود. اوجالان بعد از مسافرت‌های متعدّد بین مسکو، آتن و رم نهایتاً در نایروبی پایتخت کنیا توسط نیروهای امنیتی ترکیه دستگیر شد. این باور عمومی وجود دارد که دستگیری اوجالان بخشی از عملیات بین‌المللی سرویس‌های اطلاعاتی می‌باشد. اوجالان محاکمه و به اعدام محکوم شد. در اکتبر سال 2002 با لغو حکم اعدام در ترکیه، محکومیت وی به حبس ابد تبدیل شد. با فراخوان اوجالان از زندان، پ.ک.ک. در سال 1999 اعلان آتش‌بس نمود و نیروهای خود را به پایگاه‌های خود در شمال عراق منتقل کرد. در سال 2002 در جواب به درخواست اوجالان هشتمین کنگره پ.ک.ک نام حزب را به حزب کنگره دموکراسی و آزادی کردستان (KADEK) تغییر داد.

در سال 2003 کادک (KADEK) در تلاش برای دوری گزیدن از ارائه تصویر یک سازمان تروریستی و به منظور تعقیب مشی سیاسی و صلح‌طلبانه نام کنگره- گل (کنگره‌ی خلق کردستان) را به خود گرفت، ولی این تغییرات موفق نبود و بالاخره در سال 2008 حزب به نام اصلی خود پ.ک.ک بازگشت. در سال ‌های بعد پ.ک.ک. و دولت ترکیه در طی سه دهه برای اوّلین بار در اسلو مذاکرات سرّی را برگزار نمودند، ولی این مذاکرات به نتیجه نرسید.  

بین 23 جولای تا 12 آگوست 2012 پ.ک.ک یک سری عملیات نظامی بی‌سابقه در شمدینلی در استان حکّاری در مرز ایران و عراق به اجرا گذاشت. پ.ک.ک تلاش نمود تا شهر را به محاصره بگیرد و دولت را در یک جنگ متعارف درگیر سازد. پ.ک.ک. اعلان کرد که تاکتیک جدیدی را برای ایجاد اقلیم زیر ‌فوذ در کشور اتخاذ نموده است. این حمله نیروهای ترکیه را در داخل پایگاه‌های خود تحت‌فشار قرار داد و آنها را مجبور کرد که در سرتاسر مرز 150 کیلومتری در اطراف شهرهای کردنشین چندین ایست بازرسی ایجاد کنند. پ.ک.ک با سلاح ‌های سنگین می جنگید. این زدوخوردها از زمان آغاز مناقشه در سال 1994 تا آن زمان خون‌بارترین و طولانی‌ترین زد وخورد بود.

در 21 مارس 2013 پ.ک.ک و دولت ترکیه مذاکراتی را به منظور نیل به راه‌حلّی برای مساله کرد برگزار نمودند. مذاکرات به اعلان آتش‌بس دو طرفه منتج شد، ولی دولت ترکیه این را نپذیرفت. در 25 آوریل 2013 رهبری عملیاتی پ.ک.ک مصاحبه‌ی مطبوعاتی در قندیل برگزار نمود و در جمع رسانه‌ها گفت که نیروهایش به عنوان بخشی از تعهد اوجالان در مذاکراتش با دولت ترکیه از 8 می 2013 شروع به عقب‌نشینی خواهند کرد. به گفته‌ی الیزا مارکوس پ.ک.ک از حمایت بخش عمده‌ای از کردهای جنوب‌شرقی ترکیه و ملّی‌گرایان کرد برخوردار است.

از چهره های ارشد پ.ک.ک می‌توان به جمیل باییک، مصطفی قاراسو، صبری اوک، علی حیدر قایتان، دوران قالخان، بریتان درسیم، سولبوس پری، دلال آمد، رنگین بوتان، سوزدار اوستا، بسه هوزات، روناهی سرهات، رضا آلتون، باهوز اردال نورالدین صوفی اشاره کرد. علاوه بر این، پ.ک.ک بر جنبش‌های کردی در سوریه و ایران و همچنین دیاسپورا تسلّط کامل دارد. پ.ک.ک چند سازمان غیردولتی و صدها مرکز اجتماعی را در سرتاسر دنیا از جمله در ژاپن، کانادا، روسیه، استرالیا، آفریقای جنوبی و اسکاندیناوی را تحت کنترل دارد. غیر از این چند ایستگاه تلویزیونی و رادیویی در اروپا دارای روابط نزدیکی با این حزب هستند. پ.ک.ک با جلب حمایت میلیون‌ها نفر از نقطه نظر سیاسی، اقتصادی و اجتماعی قوی‌ترین و متشکّل‌ترین گروه کردی است.

حزب صلح و دموکراسی (BDP)

حزب صلح و دموکراسی هشتمین حزب پی در پی کردی در ترکیه است. هدف آن یافتن راه‌حلّ دموکراتیک برای مساله کرد با استفاده از سازوکارهای مسالمت‌آمیز به‌منظور تأمین حقوق اساسی مردم کرد در ترکیه است. همه پیشینیان این حزب توسط دادگاه قانون اساسی ترکیه غیرقانونی اعلام شده‌اند. اوّلین حزب طرفدار کرد حزب کار مردم (Halkın Emek Partisi-HEP) در 7 ژوئن 1990 توسط فهمی ایشیقلار و نه نفر از نمایندگان کرد مجلس ترکیه تأسیس گردید. این حزب به همراه حزب سوسیال‌دموکرات ترکیه در انتخابات 1991 شرکت کرد و 22 کرسی در مجلس ترکیه کسب نمود. در جولای 1993 این حزب توسط دادگاه قانون اساسی ترکیه منحل شد.  

در پی انحلال این حزب، نمایندگان کرد در می 1993 حزب دموکراسی و آزادی (OZDEP) را تشکیل دادند. در 23 نوامبر این حزب نیز غیرقانونی اعلان شد و حزب دموکراسی (DEP) جایگزین آن شد. در مارس 1994 مجلس ترکیه مصونیت قضایی شش تن از نمایدگان این حزب در مجلس و از جمله لیلا زانا را ملغی کرد. این افراد به اتهام خیانت به کشور و ارتباط با پ.ک.ک بعدها به 15 سال زندان محکوم شدند. بقیه این افراد به اروپا فرار کردند و در بروکسل پارلمان در تبعید کرد را تأسیس کردند. در 16 ژوئن 1994 حزب صلح و دموکراسی توسط دادگاه قانون اساسی ترکیه غیرقانونی منحل شد. با انحلال هر حزب کردی، حزب دیگری تشکیل می‌شد. حزب دموکراسی مردم (HADEP) در 11 می 1994 به‌رهبری مراد بوزلاق تشکیل گردید. حزب دموکراسی مردم، اوّلین حزب کردی است که در انتخابات 1995 و 1996 شرکت نمود. ولی حزب نتوانست آرائی بیش از حدنصاب ده درصد تعیین شده را کسب نماید و در نتیجه هیچ کرسی به دست نیاورد. با این‌حال، حزب دموکراسی مردم در مناطق کردنشین حزب مسلّط بود. در انتخابات محلّی 1999 این حزب 37 شهرداری در منطقه کردنشین و از جمله شهرداری‌های هفت شهر عمده را کسب نمود. ولی سرنوشت حزب دموکراسی مردم، همچون پیشینیانش بود و در 13 مارس 2003 دادگاه قانون اساسی ترکیه آن را منحل اعلان نمود. به علاوه 46 نفر از اعضای این حزب از فعالیت ‌های سیاسی محروم شدند.

بعد از این حزب، حزب دمکراتیک مردم (DEHAP) تشکیل گردید. حزب دموکراتیک مردم در انتخابات سال 2002 در حدود 22 درصد از آراء را کسب نمود. با این‌که آراء این حزب در حدود سه میلیون نفر بود و این معادل آراء لازم برای سی نماینده بود، ولی نتوانست نماینده‌‌ای به مجلس ارسال کند. دادگاه قانون اساسی پرونده‌ای را علیه حزب دموکراتیک مردم گشود، ولی این حزب در حزب جامعه‌ی دموکراتیک (DTP) به‌رهبری سیاستمدار باتجربه، احمد ترک و یکی از وکلای اوجالان، آیسل توغلوق ادغام گردید. حزب جامعه‌ی دموکراتیک به انتخابات سال 2007 نپیوست، ولی نامزدهای آن مستقلاً در انتخابات شرکت کردند. آنها 22 کرسی در مجلس ترکیه کسب نمودند و این پیروزی آنها توسط دولت ترکیه به‌عنوان پیروزی بازوی سیاسی پ.ک.ک قلمداد گردید. در انتخابات محلّی سال 2009 حزب جامعه‌ی دموکراتیک در صد شهرداری مناطق کردنشین پیروز شدند. حزب در 11 دسامبر 2009 توسط دادگاه قانون اساسی ترکیه منحل گردید. به‌علاوه، مصونیت قضایی هر دو رهبر حزب، احمد ترک و آیسل توغلوق ملغی شد و برای پنج سال از هر گونه فعالیت‌های سیاسی محروم شدند. حزب صلح و دموکراسی در سال 2008، پیش از انحلال حزب جامعه‌ی دموکراتیک تشکیل گردید و نمایندگان کرد مجلس به این حزب پیوستند. نامزدهای حزب صلح و دموکراسی مستقلاً در انتخابات شرکت کردند و حزب 36 کرسی در مجلس ترکیه کسب نمودند. شش نفر از این نمایندگان به هنگام نگارش این مقاله در زندان‌های ترکیه محبوسند. حزب از حقوق بشر، اقلیت‌ها و از برابری برخورداری نمایندگی در همه‌ی سطوح اداری و شهرداری‌ها و جلوگیری از انحصار قدرت دفاع می‌کند. روسای مشترک آن، صلاح الدین دمیرتاش و گولتن قیساناق می‌باشد. این حزب تنها حزبی [در ترکیه] است که از حقوق همجنس‌گرایان دفاع می‌کند و آن‌را در برنامه‌ی حزبی خود آورده است. علاوه بر این، حزب صلح و دموکراسی دارای دفتر و نمایندگی‌های در واشنگتن، بروکسل، پاریس، رم و اربیل می‌باشد.

حزب حقوق و آزادی (HAKPAR)

حزب حقوق و آزادی توسط عبدالملک فرات، عضو پیشین حزب دموکراتیک ترکیه در مخالفت با پ.ک.ک. تشکیل گردید. اخیراً کمال بوراکای، دبیرکلّ سابق حزب سوسیالیست کردستان که بعد از سی سال زندگی در اروپا به ترکیه بازگشته، رهبری حزب را به عهده گرفته است. به‌علّت پیوندهای این حزب با دولت ترکیه و مخالفتش با حزب صلح و دموکراسی و پ.ک.ک این حزب از حمایت توده‌ای برخوردار نیست.

حزب دموکراسی مشارکتی (KADEP)

حزب دموکراسی مشارکتی توسط سیف‌الدین ائلچی – وزیر کشاورزی ترکیه در دهه هفتاد – تشکیل شده است. حزب از ملّی‌گرایی کرد هواداری می‌کند و دارای روابط خوبی با حزب دموکرات کردستان عراق می‌باشد. ائلچی در سال 2011 در انتخابات مجلس پیروز شد و با حزب صلح و دموکراسی ائتلاف نمود. او در سال 2012 فوت کرد و لطفی باکسی رهبر فعلی حزب دموکراسی مشارکتی می‌باشد. این حزب دارای قدرت واقعی در منطقه نیست.

سطح بین‌الملل

اتحادیه جوامع کردستان (KCK)

اتحادیه جوامع کردستان (KCK) یک نهاد بالادست شامل همه ‌احزاب و نهادهای وابسته به پ.ک.ک. در کردستان است. تأسیس اتحادیه جوامع کردستان بر مبنای اصل کنفدرالیسم دموکراتیک پیشنهادی اوجالان در سال 2004 می‌باشد. اوجالان این اصطلاح را به‌عنوان بدیلی برای دولت- ملّت و مدلی برای حلّ مناقشات در خاورمیانه پیشنهاد کرد. در این چارچوب اتحادیه جوامع کردستان به‌عنوان یک ارگان هماهنگ‌کننده بین پ.ک.ک و احزاب وابسته به آن در مناطق کردنشین عمل می‌کند.

از آنجا که عبدالله اوجالان، رهبر گروه هم اکنون در زندان است، این سازمان توسط یک هیأت اجرایی اداره می‌شود. جمیل باییک که در جولای 2013 به‌جای مراد کارایلان، رهبر اجرایی پ.ک.ک شد، به همراه بسه هوزات، یکی از فرماندهان زن پ.ک.ک ریاست اجرایی اتحادیه جوامع کردستان را برعهده دارد. مراد کارایلان رییس سابق اتحادیه جوامع کردستان و زوبیر آیدار، نماینده پیشین مجلس ترکیه و یکی از اعضای کادر رهبری شورای ملّی کردستان معاونین باییک و هوزات هستند. کنگره گل (کنگره خلق کردستان)، مجمع  اتحادیه جوامع کردستان است که توسط دکتر رمزی قارتال، نماینده مجلس ترکیه در دهه ی نود اداره می‌شود.

اتحادیه جوامع کردستان دارای پنج زیرمجموعه است: بخش ایدئولوژیک، اجتماعی، سیاسی، نظامی و زنان. علاوه بر پ.ک.ک. احزاب سیاسی همچون پژاک (ایران)، یکیتی (سوریه)، حزب راه‌حلّ دموکراتیک کردستان (عراق) و سازمان‌های جامعه مدنی در کردستان، شاخه‌های مسلح پ.ک.ک و نیروهای مدافع حلق (HPG) عضو آن هستند.

کنفدراسیون انجمن‌های کرد اروپا (کون- کرد)/ (KUN-KURD)

کنفدراسیون انجمن‌های کرد اروپا یک سازمان بین‌المللی است که در بروکسل مستقر شده و هدف آن نیل، تعریف و توسعه حقوق اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی کرد می‌باشد. کون-کرد در چارچوب دموکراتیک موجود در اروپا فعالیت می‌کند. کون-کرد سازمان بالادست دیگر انجمن‌های کرد منسوب به پ.ک.ک در اروپا، شمال آمریکا و استرالیاست. در حدود 200 گروه عضو این سازمان هستند و انجمن‌ها و فدراسیون‌های کرد کشورهای اروپایی در این سازمان دارای نمایندگی هستند.

فدراسیون انجمن‌های کرد آلمان یک-کوم (YEK-KOM) است. این فدراسیون با یک صد نهاد و انجمن عضو بزرگ‌ترین فدراسیون کرد است. فدراسیون‌های دیگر عبارتند از اتریش فی-کوم، بریتانیای کبیر فد- بیر، بلژیک فک-بل، دانمارک فی-کرد، فرانسه فیکا، سوئد کوردیسکا- رادت و سوئیس فکار. همه‌ی این فدراسیون‌ها عضو کون-کرد به ریاست عصمت کم، روزنامه‌نگار کرد ساکن اروپا می‌باشند. در نوزدهمین کنگره این نهاد در بروکسل- که در ژوئن 2013 برگزار گردید- نام این نهاد به کنگره‌ی اجتماعات کرد- اروپا تغییر یافت. در زمان نگارش این مقاله هنوز رؤسای کنگره‌ی اجتماعات کرد- اروپا اعلان نشده است. 

کنگره ملّی کردستان (KNK)  

کنگره ملّی کردستان در سال 1999 به عنوان خلف مجلس در تبعید کردستان با شرکت کردهای در تبعید، سیاستمداران سوری، وکلا و فعالین کرد تشکیل گردید. این نهاد ائتلافی از نهادهای مستقر در اروپا و کردستان است که به منظور لابی‌گری و یافتن یک راه‌حلّ سیاسی مسالمت‌آمیز برای مساله کرد فعالیت می‌کند. اداره مرکزی کنگره ملّی کردستان در بروکسل می ‌باشد و دارای دفاتری در شهرهای بزرگ اروپاست.

اهداف کنگره ملّی کردستان گردآوری نمایندگان کرد از همه مناطق کردنشین به منظور لابی‌گری با دولت‌های خارجی، اتحادیه اروپا، سازمان ملل‌متحد و دیگر نهادهای بین‌المللی به‌منظور آگاه‌سازی آنها از وضعیت کردستان از طریق توجیهات رسانه در اجلاس عمومی می‌باشد. به‌علاوه، کنگره ملّی کردستان با سیاستمداران، گروه‌های حامی حقوق بشر و سازمان‌های غیردولتی به‌منظور جلب توجه آنها به موضوعات سیاسی و نقض حقوق بشر در کردستان کار می‌کند. طاهر کمال‌زاده، یک کرد ایرانی و نیلوفر [کوچ] ریاست کنگره ملّی کردستان را عهده‌دارند.

کنگره ملّی کردستان- شمال آمریکا (KNCNA)

کنگره‌ی ملّی کردستان- شمال آمریکا در سال 1988 بعد از استفاده عراق از سلاح شیمیایی در شهر حلبچه و دیگر روستاهای کرد تأسیس گردید. مقرّ آن در شهر ایروین کالیفرنیاست و نمایندگانی از همه مناطق کردنشین ساکن در آمریکای شمالی و کانادا در آن شرکت دارند. هدف اصلی کنگره ملّی کردستان- شمال آمریکا یکپارچه‌سازی کردهای ساکن در آمریکای شمالی و کانادا برای ایجاد آینده‌ای بهتر و تلاش برای کردستان آزاد و دموکراتیک می‌باشد. کنگره ملّی کردستان- شمال آمریکا را نباید با کنگره ملّی کردستان مستقر در بروکسل اشتباه گرفت.

نتیجه‌گیری

با اینکه کردها هنوز دارای دولت مستقلی برای خود نیستند، ولی در تاریخ معاصر کرد تحوّلات بسیار مهمی نسبت به گذشته روی داده است. با ظهور اقلیم کرد عراق در پی اشغال عراق و تسلّط آمریکا در سال 2003 کردها شروع به دست گرفتن کنترل مناطق کردنشین کردند و در سال 2005 برای اوّلین بار یک کرد به‌عنوان رییس جمهور در عراق انتخاب شد. با برگزاری سیزدهمین اجلاس کنگره ملّی کردستان در می 2013 در بروکسل تحوّلات عمده‌ای در همکاری‌های بین‌المللی روی داد. برای اوّلین بار دولت اقلیم کرد عراق در میان دویست حزب و سازمان از مناطق مختلف کردنشین حضور پیدا کرد. این رویداد به‌صورت زنده از کانال‌های تلویزیونی عمده کرد، از جمله کردستان تی.وی، نوجه تی.وی، کردست و استرک تی.وی. پخش شد. کردها شاهد پیشرفت‌های عمده‌ای در عراق بودند و درآن کشور یک ناحیه خودمختار تشکیل داده بودند و خواهان تعمیم خودمختاری به سوریه بودند. در ترکیه نیز فضای باز سیاسی شکل گرفته است. فقط وضعیت ایران چندان تفاوتی نکرده است.

مشخصات اصلی مقاله:

Hevian, Rodi (2013), THE MAIN KURDISH POLITICAL PARTIES IN IRAN, IRAQ, SYRIA, AND TURKEY, Middle East Review of International Affairs (Online); Herzliya Vol. 17, Iss. 2

یاداشت

منابع به‌خاطر جلوگیری از تطویل مقاله حذف شده، علاقمندان می‌توانند به مقاله اصلی مراجعه کنند.

---

[1] رهبران دو حزب دموکرات کردستان ایران و حزب دموکرات کردستان در 30 تیرماه 1401 خبر دادند که پس از 16 سال انشعاب بار دیگر با یکدیگر متحد شده‌اند. در بیانه‌ای که مشترکی که به امضاء مصطفی هجری و خالد عزیزی رهبران این دو حزب رسید آن‌ها اعلام کردند از این پس تحت عنوان حزب دموکرات کردستان ایران فعالیت خواهند کرد. م    

[2] منظور نویسنده، غلام کشاورز (بهمن جوادی) یکی از چهره‌های سرشناس جنبش کمونیستی ایران و از اعضای گروه اتحاد مبارزان کمونیست (سهند) است که در جریان اتحاد آن با سازمان کومله انقلابی زحمتکشان ایران و تشکیل حزب کمونیست ایران به این حزب پیوست و عضو کمیته مرکزی آن بود و در سال 1368 شمسی در لاکارنای قبرس ترور شد. م

[3]  شورای عالی کرد یا هئیت عالی کردهای سوریه برای حل اختلافات مابین حزب اتحاد دموکراتیک  و شورای ملی کرد به‌وجود آمد. این شورا به‌دنبال امضای توافق‌نامه اربیل در سال 2012 با نظارت مسعود بارزانی رییس اقلیم کردستان عراق شکل گرفت. امّا با افزایش اختلافات حزب اتحاد دموکراتیک با حزب دموکراتیک کردستان در سوریه جلسات این شورا برگزار نشد و پس از آن حزب اتحاد دموکراتیک و همپیمانانش در قالب جنبش جامعه دموکراتیک (TEV-DEM) متحد شده‌اند. م

[4] شورای ملّی سوریه یا شورای ملّی انتقالی سوریه (SNC)  از گروه‌هی اصلی مخالف دولت سوریه هستند که هدف خود را برانداز ی دولت حاکم، بشار اسد، اعلام کرده‌اند. این جریان در جریان آغاز جنگ‌های داخلی سوریه و پس از نشست گروه‌های مخالف در سال 2011 در استانبول ایجاد شد و روابط و همکاری‌های نزدیکی با ارتش آزاد سوریه دارد. م

---